Jølbru frå 1883

Jølet sett frå brua, nesten 60 meter djupt

På høgre side av stien opp den første bakken, ligg restar etter ei vaktbu frå 2.verdskrigen. Den vart bygd av tyskarane. Dei hadde døgnvakt her for å sjå til at det ikkje vart utført sabotasje på Jølbrua som var strategisk viktig for sambandet mellom Aust- og Vestlandet.

Restar etter tyskarane si vaktbu

Lenger opp ligg Smørsteinen som var kvileplass for dei som i tidlegare tider frakta mjølkeprodukt heim frå setra. Seinare passerer ein Åseledet, der det før i tida var gjerde og led for å unngå at dyra i utmarka på Skåre, tok vegen til seters på eiga hand. 

På andre sida av elva ligg Ospelida, der det i si tid skal ha budd ein fredlaus
(truleg på 1400-talet). Det er tydlege merke etter hustufter i fjellsida som har bratt tilkomst og som berre er tilgjengeleg for kjentfolk.

Setrestien etter at den nyleg var rydda

Etter ei stund tek stien ein krapp 90 grader sving ved passering over Styggejølet og flatar så ut før litt unnabakke fram over Urene. Der brukar det legge seg ei stor snøfonn over stien. Fonna kan ligge til langt ut over sommaren, men er råd å passere. 

Deretter krysser stien ein stor bekk og går opp ei steinete ur før den kjem opp på Selebotsvodene der stien endrar karakter og etter kvart går gjennom skog av fjellbjørk.

Nedanfor ein stor stein høgare oppe på venstre side, ligg «Brennevinsgrova»  som tidlegare gav tilgang på kaldt kjeldevatn til dei som passerte. Siste åra har vatnet truleg teke nye vegar for i dag er der lite vatn å finne. 

Stien held fram i fjellbjørkeskogen og før den går opp den bratte Glærebakken, ser ein den endå brattare Bukkehamnen på andre sida av jølet. Namnet skriv seg nok frå den tida det var geiter på setra.

Stien går gjennom eit dramatisk og fasinerande landskap, der jølet under Glæra ligg ca 200 meter nedanfor stien. Etter passering av Glæra kjem ein til restane etter Glæreledet som er grensa mellom utmarka til Skåre og Skjerdingsdalssetra.

Glæra med blankskura svoder både ovanfor og nedanfor stien

Eit steinras sperrar vegen gjennom Glæra. Her er det ikkje forsvarleg å passere.

Skjerdingsdalssetra sett frå Glæra

Fossen der Skjerdingsdøla kastar seg ned i gjelet

Tjønnhojen

På vegen fram mot setra passerer ein Tjønnhojen som er ei endemorene etter uttallige, likedanna skred som har renska fjellsida ovanfor for lausmassar og lagt dei på same staden.

Geitekloppa

Det er ikkje langt å gå frå Tjønnhogjen til Geitekloppa. Der kan ein gå over Skjerdingsdøla på ei enkel wirebru. Eit enkelt tredekke vert demontert før vinteren og lagt ut igjen på våren. Deretter er det kort tur på ein knapp kilometer fram på setra.

Ei ny solid bru med stålbjelkar eit stykke lenger framme i dalen

I staden for å gå over Geitekloppa, kan ein følgje stien framover langs elva til ein kjem til ei større, nyare og permanent bru med stålbjelkar. Brua ligg framanfor setra, like heimanfor Tverrelva, som renn ned frå Setreskarhynna. Ho blir brukt av både storfe og sauer.

Skjerdingsdalssetra ligg idyllisk til på eit lite høgdedrag. Vi ser mot Glæra.

Setra sett frå Rv15

Tur innover Skjerdingsdalen til Skjerdingsalsbotnen, evt. opp på  Flydalsreset

Det går sti frå Skjerdingsdalssetra på austsida av Skjerdingsdøla og fram i Skjerdingsdalsbotnen, ein tur på ca. 6 km.

Vi ser den vesle brua over Tverrelva. Tverrelva kjem ned frå Setreskaret, og ho kan i periodar gå ganske stor.

Ruta mot Flydalsreset er teikna med blått på kartet. Ruta over Nautebreen til Stol er teikna med raud farge.

Kyrkja i vinterskrud

Når du har gått omlag 2,5 kilometer innover dalen, kjem du til ein stor stein som står på høgkant. Denne har fått namnet Kyrkja.
Lenger inne ligg Gamle seterkulen ( ca 700 moh.) der setra låg før setrevegen gjennom Glæra vart etablert. Groper i terrenget syner spor etter gamle seltufter.
Stien går vidare fram i Skjerdingsdalsbotnen. 

Det er også mogleg å ta turen vidare opp på Flydaslsreset som ligg knapt 1500 moh..  Oppe på flata ligg det eit lite vatn og lengst inn ser ein ned til Flydalen i Geiranger. Der er det bratt og vanskeleg å gå ned og tryggast med sikring.

Råsa mot Skjerdingsdalsbotnen går langs elva lange stykke. På bildet over ser vi Flydalsreset bakarst i dalen i den høgre bildekanten. Bak i dalen mot venstre kan vi sjå Tverrbotnen som fører opp til Nautebreen.
Den karakteristiske fjellrekkja på vestsida av dalen kan likne på den gamle reiskapen skjerding, derav namnet Skjerdingsdalen.

Tur innover Skjerdingsdalen til Nautebreen 
og evt. over i Glomsdalen

For denne turen er det best å ta stien på vestsida Skjerdingsdøla frå brua ved utløpet av  Tverrelva. Alternativt kan ein gå stien på austsida og avhengig av vassføringa, vade elva langt inne i dalen.  

Stien på vestsida er ikkje like tydeleg alle stader. Når ein kjem lengst inn i dalen tek ein retning opp til venstre og kjem opp til platået kalla  Tverrbotnen.  Der ligg det også eit lite, grunt vatn. For turen vidare er det lurt å halde seg til høgre opp på ryggen mellom Skjerdingsdalen og Glomsdalen. Reset mellom Skjerdingsdalsbotnen og Glomsdalen ligg ca 1500 m.o.h. Her låg Nautebreen tidlegare, men i seinare år har breen smelta bort grunna varmare klima.  

Hvis ein vil gå over i Glomsdalen, er det viktig å halde mot høgre på ryggen og såleis gå lengst mogleg inn i Glomsdalen før ein går bratt nedover mot botnen av Glomsdalen.

Historie

Skjerdingsdalen er ein grøderik seterdal som i tidlegare tider var lite tilgjengeleg der den ligg inne i fjellheimen nordaust i Oppstryn og strekker seg med ein arm mot Geiranger og ein mot Grasdalen og Skjåk. 

Det er ein gamal seterdal som truleg var i bruk både i det 15. og 16. århundre, men som var unytta først på 1700-talet grunna store klimaskifte med framvokster av brearmar. 

På hausttinget i Stryn 16.oktober 1730 vart følgjande kunngjort frå styresmaktene:

«Som alle veit, har fleire gardbrukarar i Grov, Guddal og Skåre i tidlegare tider hatt sommarbeite i grøderike Skjerdingsdalen. I lang tid har denne seterdrifta vore nedlagd, For at denne grødrike dal ikkje skal ligge unytta, men kome i bruk som i tidlegare tider, vert det  hermed kunngjort at alle som vil vere med å setje vegen gjennom Tystigen i stand og ta dalen i bruk,  for framtida skal eige og bruke dalen med skog og mark og alle herlegdomar».

Opprinneleg var det 13 gardbrukarar som vart eigarer, men seinare har mange fleire komne til m.a. frå Strandsida. I dag er det gardsbruk frå Skåre, Grov, Grønfur, Mork, Dårflot og Fosnes  som har seter her. Etter rettsavgjerd i 1988 er det  totalt 37 eigarar i sameiget,  dei fleste med små andelar utan aktiv gardsdrift. Talet på gardsbruk med dyr på setra har vore synkande siste ti-åra. 

I tidlegare tider var det krevjande å kome seg til Skjerdingsdalen. Opprinneleg gjekk turen truleg frå Tystigen via Grasdalen til Skjerdingsdalen. Då setra fekk nytt liv etter 1730 gjekk setrevegen frå Glomnesstranda, inn heile Glomsdalen som er om lag 1 mil lang, over Nautebreen og ned i Skjerdingsdalen. Den gang låg setra midtvegs ned i Skjerdingsdalen ved Gamle setrekulen, ein knapp km lenger inn i dalen enn den svære steinen kalla Kyrkja.

Den lange og strabasiøse setrevegen tok eit par dagar både for dei som kom frå Hjelledalen og frå Strandsida. Då heimferda i 1851 råka ut for uvær og storm over Nautebreen, såpass at 20 av dei likaste mjølkekyrne vart liggjande att på breen, vart spørsmålet om ny drifteveg presserande. Året etter starta arbeidet med å vøle og forbetre stien gjennom Glæra slik at det vart råd å gå der med krøtera. Før den tid kunne folk på eit vis gå der etter line.

Driftevegen gjennom Glæra var ferdig i 1853. Dynamitten vart ikkje oppfunnen før i 1866, så dei nytta grove borehol og minekrut og skaut ei hylle knapt 100 m gjennom fjellet. Vegen vart vel 1 m brei. Samstundes vart setra flytta frå nokre km inn i Skjerdingsdalen  ned til der den ligg i dag, der Skjerdingsdalen og Grasdalen går i hop. Betre tilkomst førte med seg stadig større bruk av dalen. Størst aktivitet var det på slutten av 1800-talet og ut på 1900-talet med både storfe, sauer, geiter, griser og hester. Ei tid var det også eige meieri på setra.

Under den store arbeidsløysa på 1930-talet vart det løyvd statleg sysselsettingstilskot til utbetring av vegen gjennom Glæra.  Arbeidet kom ikkje i gong før etter krigen, men då vart vegen utvida slik at den vart 2 m brei, den vart jamna til og vart tryggare å gå både for folk og fe. Arbeidet var ferdig i 1948. Frå då av var det dugnad på vegen kvar vår frå Jøl bru og til Skjerdingsdalen for å halde setrestien ved like og rydde opp etter fonner og steinsprang. 

Mykje endra seg etter bygging av heilårsvegen over Strynefjellet. Rv15 opna i 1978. Etter den tid har alt storfe og det meste av småfe vore frakta med traktor eller bil til og frå  Skjerdingsdalssetra.
Det var bruk på Skåre som nytta setrevegen til sau i ytterlegare innpå 40 år. 

Seinare er setrevegen gjennom Glæra vorte mest til glede for off-pist syklistar og turgåarar.

Med endra klima og stadig meir steinsprang i fjellsida gjennom Glæra, er det ikkje lenger trygt å gå der i periodar med store nedbørsmengder. Etter at ei stor steinblokk sperra stien gjennom Glæra i 2022, har setreeigarane engasjert seg for å skaffe midlar til utbetring av dette unike kulturminnet som setrevegen til Skjerdingsdalen er. Inntil naudsynte tiltak er gjort, er det sett opp fareskilt mot å gå gjennom Glæra.

Det er likevel mogleg å ta turen frå begge sider utan å passere gjennom sjølve Glæra.

Glærestien skada av steinras i 2022

Naturlandskap og botanikk 

Skjerdingsdalen er del av eit heilskapleg glasiologisk miljø der prosessar og avsetj-
ingar frå isavsmeltingsperioden etter siste istid ( ca 1500 – 1920) og fram til i dag er særleg instruktive.
Like ved samløpet Skjerdingsdøla/Grasdøla ligg ein imponerande skredvoll med vatn i den tilhøyrande skredgropa. Ei markert sidemorene ved Skjerdingsdalssetra vart delvis øydelagd ved masseuttak då Rv 15 vart bygd. 

Det djupe jølet nedanfor Glæra strekkjer seg heilt ned i Hjelledalen og er tydeleg resultat av erosjon etter breelv frå isavsmeltingstida.

I Skjerdingsdalen og Grasdalen er det bratte fjellsider med stor skredaktivitet. Av den grunn inngjekk styret for Skjerdingsdalen sameige, i 1982 avtale med Norges geo-
tekniske institutt om etablering av ein for-
skingsvoll (bremsevoll) i Ryggfonna, som ligg i vestre enden av Grasdalen. Målingar av hastigheit, trykk  m.m., gjev grunnlag for rådgjeving ved bygging av fonnvern andre stader med omsyn til storleik og trykkbe-
lasting m.m..

Vegetasjonen langs Skjerdingsdøla gjennom Glæra vart kartlagt på tidleg 1980-tal i samband med planar for kraftutbygging i Breheimen. Den dokumenterte store botan-
iske verdiar med eit serleg rikt plantemang-
fold og spesiell vegetasjon forårsaka av elva og fosselandskapet. Pga. det  fuktige og kjølege klimaet i jølet, veks der plantar som normalt høyrer heime i andre geografiske område. 

Tekst og foto: Berit Wetlesen og Jørgen Skåre